چگونه گفتگوی تاریخ شفاهی بگیریم؟(بخش اول)

تصمیم داریم از این پس در سلسه مطالبی شیوه های مختلف و تکنیک های یک مصاحبه خلاق تاریخ شفاهی را جهت آشنایی علاقه مندان و فعالین این حوزه منتشر نماییم.این مطالب ویرایشی از آخرین کارگاه آموزشی تاریخ شفاهی است که در خرداد امسال در خراسان جنوبی برگزار شد

بسم الله الرحمن الرحیم سلام عرض میکنم خدمت برادران ارجمند و خواهران گرامی

در این سه روز تصمیم داریم درباره درباره اصول کلی گفتگو و تدوین در تاریخ شفاهی با شما عزیزان هم صحبت شویم

تاریخ شفاهی به طور کلی یک روی کرد علمی جدید در ثبت وقایع تاریخی است که در جهان امروز از جایگاه ویژه ای برخوردار است. یکی از دلایل گسترش این شیوه این است که آن سبک و سیاق تاریخ نگاری در گذشته که مبتنی بر اسناد و اطلاعات حاکمان و قدرتمندان و نوشتن تاریخ پادشاهان  بود تبدیل شده است به تاریخ زنده،گرم و دم دست طبقات جامعه . یعنی تاریخ از آن هیبت و هیمنه فرازمندش می آید در سطح جامعه.

تاریخ شفاهی دفاع مقدس عبارت است از تکنیک، روش  و شیوه ای که با استفاده از وسایل و ابزار هایی مثل ضبط صوت یا دوربین فیلم برداری و هر گونه وسیله ضبط صدا و تصویر خاطرات و یادمانده های عناصر درگیر در جنگ تحمیلی عراق به ایران یا دفاع مقدس را در قالب کلام و روایت شفاهی و غیر مکتوب ثبت و ضبط می کند.

برای غنای یک مصاحبه جامع در زمینه تحولات تاریخی، هنر مصاحبه‌گر شرط اصلی است. میزان شناخت مصاحبه‌گر از رویدادها، تسلط او بر سئوالات، صبر و حوصله در شنیدن توضیحات مصاحبه شونده، شاهد مثل خواستن، پرهیز از جدال، پرهیز از کاربرد واژ‌ه‌ها یا طرح موضوعاتی که سبب ناخشنودی مصاحبه‌گر می‌شود، فرصت‌شناسی و طرح به موقع سؤالات، هنرمندی در نوع ارائه پرسشها و نکات حساسیت‌زا، تلاش‌ برای حفظ صمیمیت فضای حاکم بر مصاحبه، تعقیب دقیق اجزاء موضوعات مورد بحث، برخورداری از وقت نامحدود، احترام به سلیقه مصاحبه‌شونده در ویرایش مصاحبه و متقابلاً ضمیمه کردن سؤالات جدید در نقاط مناسب مصاحبه با هدف روشن‌تر شدن مقصود، از اهم موضوعاتی است که در غنا بخشیدن به مصاحبه به ویژه در زمینه تاریخ شفاهی ضرورت اساسی دارد.

موفقیت یک مصاحبه هم به مصاحبه‌ شونده و هم به مصاحبه‌کننده بستگی دارد. من، در اینجا فقط در مورد یک مصاحبه کننده صحبت می‌کنم. البته ما، برای انجام مصاحبه‌های گروهی هم تلاش کرده‌ایم؛ اما من ترجیح می‌دهم که نظر خاصی در مورد شیوه مصاحبه‌های گروهی ندهم. مصاحبه‌های گروهی، در بعضی موارد پاسخ مثبت می‌دهد؛ اما در نهایت موفقیت آن بستگی به متمرکز ساختن سؤالات و همچنین بستگی به فردی دارد که شما با او طرف هستید.

با این حال در بیشتر مواقع، ما ترجیح می‌دهیم هر مصاحبه کننده با یک مصاحبه شونده رو در رو باشد. ما، اعتقاد داریم به این طریق نتیجة بهتری حاصل خواهد شد.

اکثر مصاحبه‌های موفق، به شرایط مصاحبه کننده بستگی دارد؛ به اینکه او تا چه اندازه‌ای تحقیق مقدماتی در مورد موضوع مصاحبه انجام داده است؛ قبلاً چه تعداد مصاحبه در این مورد صورت داده است. آیا پیش از شروع مصاحبه، گفت و گوئی با مصاحبه شونده ترتیب داده است که در آن، در مورد برنامة مصاحبه و چگونگی انجام آن صحبت شده باشد؟ قطعاً این کار برای او در نحوة ادارة جلسات مصاحبه بسیار مؤثر است. دیگر اینکه چه مقدار نسبت به موقعیتی که با آن روبرو است، احاطه دارد و به اعصابش مسلط است.

یکی از روش‌ها این است که بگذاریم مصاحبه شونده صحبت کند. جلسة مصاحبه، اجرای نمایش اوست .مصاحبه کنندة خوب، شنونده‌ای خوب است. در بیشتر مواقع، سئوال اول را طوری طرح می‌کنیم که مصاحبه شونده میل فراوانی به پاسخ آن داشته باشد. او، به این سؤال ما معمولاً به صورت مبسوط پاسخ می‌دهد و ممکن است مصاحبه روند نامرتبی پیدا کند. به حرفهای مصاحبه شونده گوش می‌کنیم این کار مزیتی دارد؛ به این ترتیب که فرد خودش داوطلب گفتن چیزی می‌شود که در مجموعة خاطراتش مهم‌ترین است.

در این حین با قلم وکاغذ در دست، یکی دو کلمه در مورد مطالبی که عنوان کرده یا چیزهایی که می‌خواهیم به آنها برگردد، یادداشت می‌کنیم البته قبل از اینکه مصاحبه شروع شود، به او گفته‌ایم که این کار را خواهیم کرد. به این معنا که گاهگاهی کلماتی را یادداشت می‌کنیم. تا در خلال مصاحبه با مراجعه به آنها سؤالات تکمیلی را طرح کنیم و از او بپرسیم. ما همیشه در جلسات مصاحبه باید کاغذ یادداشت به همراه خود داشته باشیم.